Tác giả bài thơ Em ơi! Hà Nội, phố qua đời ở tuổi 93
Tất cả những câu thơ miên man dài, kể bằng một giọng bàng bạc, miệt mài vẽ ra không gian của một nơi chốn có thực nhưng rồi sẽ thành phi thực. Như những chồng lớp văn hóa, “ta còn em lô xô màu ngói cũ”, những thứ đã và đang biến mất rồi được thay thế bởi lớp khác, Hà Nội của Phan Vũ là một cõi mộng mị, là chốn danh hình hội tụ, nơi những người tri âm tri kỷ tự định lấy quầng sáng ngọn đèn hò hẹn của mình. Ở phố.
Theo thông tin từ gia đình, nhà thơ Phan Vũ đã qua đời sáng sớm nay (17/7) tại Thành phố Hồ Chí Minh sau một thời gian lâm bệnh.
Tác giả Phan Vũ tên thật là Trần Hồng Hải, sinh năm 1926 tại Hải Phòng. Sinh thời, ông là một nghệ sỹ đa tài, từng thử sức và thành công, khẳng định tên tuổi ở nhiều lĩnh vực: thơ ca, hội họa, sân khấu, điện ảnh…
Ông nhập ngũ từ năm 20 tuổi. Đến năm 1954, tác giả Phan Vũ tập kết ra Bắc, làm việc ở Xưởng phim truyện Việt Nam tại Hà Nội. Sau ngày đất nước thống nhất, ông trở lại miền Nam và làm việc tại Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh.
Tên tuổi nhà thơ Phan Vũ gắn liền với “Em ơi, Hà Nội phố” - bản trường ca ra đời trên một căn gác nhỏ phố Hàng Bún giữa lúc Hà Nội đang phải đối mặt với đạn bom.
Sinh thời, ông từng chia sẻ với lớp hậu sinh rằng: “Tháng Chạp năm 1972, khi máy bay B52 của Mỹ bắn phá Thủ đô với lời đe dọa ‘đưa Hà Nội trở lại thời kỳ đồ đá,’ tôi khởi viết những câu đầu tiên: ‘Em ơi! Hà Nội phố... Ta còn em, mùi hoàng lan, ta còn em, mùi hoa sữa...’ Điệp ngữ ‘Ta còn em...’ lặp lại trong từng đoạn của bài thơ. ‘Ta còn em...’ là còn những hoài niệm yêu thương của tôi về Hà Nội mà đôi lần khi trong trạng thái cần nương tựa, an ủi, tôi lại tìm về…”
Đạo diễn Đặng Nhật Minh từng kể thời cùng công tác với Phan Vũ ở Hãng Phim truyện Việt Nam (Hà Nội), mỗi khi tan làm, cả hai đi bộ trên đường Phan Đình Phùng rồi về Hàng Bún - nơi ở của nhà thơ. Mỗi lần như vậy, Phan Vũ thường đọc thơ cho bạn nghe. Đặng Nhật Minh biết những gì Phan Vũ đưa vào Em ơi, Hà Nội phố, chẳng hạn, "tiếng dương cầm trong căn nhà đổ" là tiếng nhạc của cô gái tên Trịnh Thị Nhàn - người ông thầm yêu. Sau này, khu nhà của cô Nhàn tan hoang, đổ nát, bị bom đạn phá hủy.
Trong khói lửa của thời chiến, chàng thi sỹ đa tình năm xưa đã cho ra đời những vần thơ trữ tình về Hà Nội. Sau này, “Em ơi, Hà Nội phố” đã được nhạc sỹ Phú Quang phổ nhạc, trở thành một nhạc phẩm được đông đảo công chúng yêu mến.
Bên cạnh đó, nghệ sỹ Phan Vũ còn là tác giả của nhiều kịch bản nổi tiếng như “Lửa cháy lên rồi,” “Dòng sông âm vang”... Ngoài ra, trong vai trò đạo diễn, nghệ sỹ Phan Vũ đã dàn dựng nhiều bộ phim gây tiếng vang (“Bí mật thành phố cấm”, “Như một huyền thoại”…).
Với tình yêu nghệ thuật và sức sáng tạo bền bỉ, tác giả Phan Vũ còn khẳng định vị trí riêng trong hội họa. Từ những năm 1990, ông chủ yếu vẽ tranh. Đến nay, tác giả Phan Vũ đã có khoảng 10 triển lãm ở cả trong nước và nước ngoài.
Năm 2018, khi đã ở tuổi 92, ông tiếp tục có một triển lãm ấn tượng, giới thiệu tới công chúng 15 bức tranh cùng chủ đề “Em ơi, Hà Nội phố.” Đó là những ký ức, hoài niệm và sự khắc khoải khi nhớ về Hà Nội - nơi gắn bó những năm tháng thanh xuân. Trước thềm triển lãm tranh, ông chia sẻ: “Vẽ cũng là một cách tôi chiến đấu với thần chết!”.
Cũng trong năm 2018, Phan Vũ ra Hà Nội ra mắt tập Ta còn em. BTC giải thưởng Bùi Xuân Phái trao Giải tác phẩm cho tập thơ Ta còn em của Phan Vũ. Phan Vũ thường được nhắc tới là người cuối cùng còn lại của Nhân văn giai phẩm.
----------
Tác phẩm "Em ơi! Hà Nội, phố" bao gồm 23 đoạn nhỏ, dưới đây là toàn bộ bài thơ trọn vẹn nhất mà Pipeman đã lưu lại:
HÀ NỘI - PHỐ
Gửi những người Hà Nội đi xa...
Chương I
1.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em mùi hoàng lan
Còn em hoa sữa.
Tiếng giầy gọi đường khuya
Thang gác cọt kẹt thời gian
Thân gỗ...
Ta còn em màu xanh thật đêm
Ngôi sao lẻ
Xào xạc chùm cây gió
Chiếc lá lạc vào căn xép nhỏ
Lá thư quên địa chỉ.
Quay về...
2.
Ta còn em một gốc cây
Một cột đèn
Ai đó chờ ai?
Tóc cắt ngang xoã xoã bờ vai...
Ta còn em một ngã ba
Vội vã
Chiếc khăn quàng tím đỏ,
Thoáng qua
Khuôn mặt chưa quen
Bỗng xôn xao nỗi khổ!
Mỗi góc phố
Một trang tình sử...
3.
Ta còn em con đường vắng
Rì rào cơn mưa nhỏ
Trên vòm cao
Đổ xuống chuông hồi
Nhà thờ Cửa Bắc,
Tan chiều lễ
Kinh cầu còn mãi ngân nga...
4.
Ta còn em đôi mắt buồn
Dõi cánh chim xa
Tháng năm dừng lại
Một ngôi nhà
Gã Trương Chi ôm ghi-ta
Từng đêm
Hoá đá...
Ta còn em chuyến tàu đêm
Về muộn
Qua cầu
Một người nào lạc giữa sân ga...
Chương II
5.
Em ơi! Hà Nội phố!
Ta còn em những hố sâu
Trước cửa
Cơn mưa đầy
Chiếc thuyền giấy lang thang
Không bến đỗ...
Ta còn em quả bóng lăn
Một mình trên sân cỏ
Thằng bé thẫn thờ
Tuổi thơ qua cuộc chơi
Vội vã...
Ta còn em cánh cửa sắt
Lâu ngày không mở.
Nhà ai?
Qua đó bâng khuâng
Nhớ tuổi học trò...
6.
Ta còn em giàn thiên lý
Năm xưa
Thơm mùi hò hẹn
Cuộc tình đầu ngọt lịm
Những nụ hôn xanh ngắt trên cành...
Ta còn em chuỗi cười vừa dứt
Nắng chiều vàng ngọn cỏ
Vườn hoang
Ngày cũ vui tàn theo mùa hạ...
Ta còn em tiếng ghi-ta
Bập bùng
Tự sự
Châm lửa điếu thuốc cuối cùng
Xập xoà
Kỷ niệm
Đêm kinh kỳ một thuở
Xanh lơ...
7.
Ta còn em chiếc đồng hồ quả lắc
Già nua
Đếm thời gian
Theo nhịp đong đưa
Trước ngõ phố
Sót cây hoa gạo
Buổi chợ chiều họp giữa kinh đô...
8.
Ta còn em những ngọn đèn mờ
Trên nóc phố
Mùa trăng không tỏ
Tiếng rao đêm
Lạc giọng
Thờ ơ...
Ta còn em bảy nốt cù cưa
Lão Mozart hàng xóm
Từng đêm quên ngủ
Cô gái mặc áo đỏ Venise
Tiếng dương cầm trong căn nhà đổ [1]
Những mảnh vỡ trên thềm
Beethoven và Sonate Ánh Trăng
Nốt nhạc thiên tài bay lả tả
Một kiếp người,
Một phím đàn long...
9.
Ta còn em khuya phố
Mênh mông
Vùng sáng nhỏ
Bà quán ê a chuyện nàng Kiều
Rượu làng Vân lung linh men ngọt
Mắt cô nàng lúng liếng đong đưa
Những chàng trai say suốt cả mùa...
10.
Ta còn em tiếng hàng ngày
Vang âm đường phố
Tia hồ quang chớp xanh
Toa xe điện cuối ngày
Người soát vé
Áo bành tô cũ nát...
Lanh canh! Lanh canh!
Tiếng chuông reo hay lời kêu khổ?
Bó gạo, mớ rau
Mẹ về buổi chợ
Lanh canh! Lanh canh!
Lá bánh, củ khoai
Đàn con trên bến đợi
Cuối ngày...
Chương III
11.
Em ơi! Hà Nội - phố
Ta còn em con đê lộng gió
Dòng sông chảy mang theo hình phố
Cô gái dựa lưng bên gốc me già
Ngọn đèn đường lặng thinh
Soi bờ đá...
Ta còn em một con tàu
Giã biệt bến sông
Mảnh trăng vỡ
Tiễn người bỏ xứ
Dãy phố buồn
Nghìn năm mắt nhớ...
12.
Ta còn em ráng đỏ chiều hôm
Đôi chim khuyên gọi nhau trong bụi cỏ
Đôi guốc bỏ quên bên ghế đá
Gã đầu trần đi ngược trời mưa...
Ta còn em con đường tên cũ
Cổ Ngư
Cành phượng vĩ la đà
Chiều phai nắng
Bông hoa muộn in hình ngọn lửa...
Ta còn em chiếc lá rụng
Khởi đầu nguồn gió
Lao xao con sóng biếc
Gió Tây Hồ
Hoàng hôn xa đến tự bao giờ?
Những bước chân tìm nhau
Vội vội
Tiếng thì thầm sớm hôm buổi tối
Cuộc tình hờ bỗng chốc nghiêm trang...
13.
Ta còn em ngọn gió Nghi Tàm
Thoáng mùi sen nở muộn
Gió Nhật Tân
Gợi
Mùa hoa năm ấy
Cánh đào phai...
14.
Ta còn em chiếc lá bàng đầu tiên
Nhuộm đỏ
Cô gái gặp nắng hanh
Chợt hồng đôi má
Cơn mưa nào đi nhanh qua phố
Một chút xanh hơn
Trời Hà Nội hôm qua...
Ta còn em cô hàng hoa
Gánh mùa thu qua cổng chợ
Những chùm hoa tím
Ngát mùa thu...
Chương IV
15.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em một Hàng Đào
Không bán đào
Một Hàng Bạc
Không còn thợ bạc
Đường Trường Thi
Không chõng, không lều
Không ông nghè bái tổ vinh quy...
Ta còn em tiếng gọi trong đêm
Người đi xa trở về
Căn nhà không biển số
Ngày đi mỏi mòn nỗi nhớ
Ngày về phố cũ quên tên...
16.
Ta còn em chiếc xe hoa
Qua hàng liễu rũ
Giỏ phong lan
Điệp vàng rực rỡ
Cánh tay trần trên gác cao khép cửa
Những gót son dập dìu đại lộ
Bờ môi ai đậm đỏ bích đào...
Ta còn em tà áo nhung huyết dụ
Đất nghìn năm còn mãi dáng kiêu sa
Phường cũ lưu danh người đẹp lụa
Ngõ phố nào in dấu hài hoa?
17.
Ta còn em đường lượn mái cong
Ngôi chùa cổ
Năm tháng buồn xô lệch ngói âm dương
Ai đó ngồi bên gốc đại
Chợt quên ai kia bên đường đứng đợi
Cuộc đời, có lẽ nào
Là một thoáng
Bâng quơ...
Ta còn em những cuộc tình
Như một bài thơ
Những nỗi đau gặm mòn phận số
Nhật ký sang trang
Ghi thêm nỗi khổ...
18.
Ta còn em đống kim ngân
Đổ đầy hàng mã
Ngựa, xe, võng, lọng
Những hình nhân nuối tiếc vàng son
Khi phố phường là miền loạn gió
Làm sao tìm được mớ tro than?
19.
Ta còn em nóc phố
Lô xô
Màu ngói cũ
Ngôi nhà còn tiếng khóc oa oa
Con đường đá lát bao niên kỷ
Qua sông nhớ mẹ tuổi già...
Chương V
20.
Em ơi! Hà Nội phố!
Ta còn em mảnh đại bác
Ghim trên thành cũ
Một thời thịnh
Một thời suy
Hưng vong lẽ thường
Người qua đó
Hững hờ bài học sử...
Ta còn em dãy bia đá
Nhân hình hội tụ
Rêu phong gìn giữ nét tài hoa
Ly rượu đầy xin rót cúng cha
Nghìn lạy cúi đầu thương đất tổ
Bến nước nào đã neo thuyền ngự
Đám mây nào in bóng rồng bay?
21.
Ta còn em tháng chạp
Những hàng cây óng ả sợi hồng
Tháng chạp
Trên giường trải chiếu hoa
Tháng chạp
Mùi hương dài theo phố
Một tháng chạp
Mẹ
Nửa đêm thức
Hoá vàng...
Chương VI
22.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em năm cửa ô -
Năm cửa gió
Cơn bão thường niên qua đó -
Ba mươi sáu phố
Bao nhiêu mảnh vỡ?
Ta còn em một màu xanh thời gian
Một màu xám hư vô
Chợt nhoè
Chợt hiện
Chợt lung linh ngọn nến
Chợt mong manh
Một dáng
Một hình
Nhợt nhạt vàng son
Đậm đầy cay đắng...
23.
Ta còn em những ngõ cụt bất ngờ
Cửa ngẩn ngơ
Ngôi nhà không người ở
Khung trời của nỗi buồn
Vô cớ...
Người nghệ sĩ lang thang
Hoài
Trên phố
Bơ vơ
Không nhớ nổi con đường
Tha hương ngay trước cổng nhà mẹ cha...
24.
Ta còn em những giọt sương
Nhoè nhoè bóng điện
Mặt nước Hồ Gươm
Một đêm trở lạnh
Tháp Rùa ngả bóng lung linh
Cánh nhạn chao nghiêng
Chiều cuối
Người ra đi mang theo buốt giá
Áo choàng không ấm thân gầy
Cầm bằng như cánh chim bay...
Chương VII
25.
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em cây bàng
Mồ côi mùa đông
Ta còn em nóc phố
Mồ côi mùa đông
Ta còn em mảnh trăng
Mồ côi mùa đông...
Em ơi! Hà Nội - phố!
Ta còn em cánh tay trần
Mở cửa
Mùa Xuân trong khung:
Giò phong lan
Điệp vàng rực rỡ
Từng cây khô óng ả sợi tơ hồng
Đường phố dài
Chi chít chồi sinh
Màu ước vọng in hình
Xanh nõn lá...
Ta còn em,
Hà Nội - phố, em ơi!
Ta còn em,
Em ơi! Hà Nội, phố...
(Tháng chạp, 1972)
Vĩnh biệt ông, nhà thơ Phan Vũ, một người con đáng kính của Hà Nội.
